De encycliek ‘Divino Afflante Spiritu’ (1943). 75 jaar erkenning door Rome van de kritische bijbelstudie

Door Mathijs Lamberigts in EZRA Bijbels tijdschrift 40: december 2018

Geselecteerde fragmenten

Op 30 september 1943 promulgeerde paus Pius XII de encycliek Divino Afflante Spiritu. Dit betekende een keerpunt in de houding van Rome tegenover de kritische bijbelwetenschap en bereidde de weg naar de definitieve erkenning ervan in de constitutie Dei Verbum van het Tweede Vaticaans Concilie (1965).

De opkomst van de historisch-kritische methode in de 18de en 19de eeuw was vooral een zaak van de protestantse gemeenschappen. In het laatste kwart van de 19 de eeuw vond deze methode via de geschiedeniswetenschap haar weg bij katholieke bijbelwetenschappers. Paus Leo XIII zag zich in 1893 genoodzaakt tussenbeide te komen met de encycliek Providentissimus Deus (PD). De historisch-kritische methode verschilde immers grondig van de toen florerende neo-thomistische benadering, waarin de Bijbel functioneerde als bewijs voor het eigen theologische gelijk. De paus toonde zich kritisch ten overstaan van de rationalistische aanpak, omdat die naar zijn aanvoelen de Bijbel herleidde tot een historisch boek en de goddelijke inspiratie ervan ter discussie stelde. De paus sloot uit dat de Schrift dwalingen kon bevatten, want alle boeken waren in hun geheel en in de delen geschreven onder inspiratie van de heilige Geest. God zelf was de enige echte auteur van de Bijbel, die gebruik had gemaakt van mensen die zijn boodschap woord voor woord hadden opgeschreven. De paus benadrukte dat in de Kerk openbaring aanwezig was in de geschreven Bijbel én in de ongeschreven traditie.

[..]

In de vernieuwing van de bijbelstudie na de Eerste Wereldoorlog speelde de Duitse jezuïet Augustin Bea (1881-1969) een belangrijke rol. In 1930 werd hij benoemd tot rector van het Biblicum, een positie die hij zou blijven bekleden tot in 1949. Bea was overtuigd van het belang van de studie van de Oosterse talen. Hij leidde het Biblicum geleidelijk aan naar een meer wetenschappelijke koers met ruimte voor de historisch-kritische methode. Bea had ook het vertrouwen van Pius XII, van wie hij vanaf 1945 de biechtvader werd. Pius XII was de academische bijbelstudie genegen, zoals hij uitdrukkelijk in de inleiding van Divino Afflante Spiritu zou vermelden. Deze encycliek zou trouwens beschouwd worden als zijn belangrijkste bijdrage aan de bevordering van de bijbelstudie. Naar aanleiding van de 50ste verjaardag van de publicatie van Providentissimus Deus vaardigde hij op 30 september 1943 in volle oorlogstijd deze encycliek uit.

[..]

Het contrast met de tijd van het modernisme had moeilijk groter kunnen zijn: toen was men verdacht als men vragen had bij Mozes’ auteurschap van de Pentateuch; vijf jaar na de publicatie van Divino Afflante Spiritu deelde de pauselijke Bijbelcommissie in een schrijven aan kardinaal Suhard mee dat men niet langer diende aan te nemen dat Mozes zelf alle delen van de Pentateuch had geschreven. Ook werd erkend dat er in de Pentateuch verschillende historische tekstlagen te onderscheiden zijn. De winst was groot: katholieke academisch geschoolde exegeten konden eindelijk vrij en vrank de gezonde wetenschappelijke methodes toepassen die hun protestantse collega’s al jaren met verve en groot inzicht hadden mogen gebruiken.

Dit nummer van Ezra – Bijbels tijdschrift is nog steeds verkrijgbaar. Losse nummers zijn bestelbaar voor 7 euro, incl. verzendingskosten, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra40’.

Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.