Jozef in de put. Een actualiserende overdenking bij Genesis 37

Door Paul De Witte in EZRA Bijbels tijdschrift 41: maart 2019

Geselecteerde fragmenten

Het zal je maar overkomen: je wordt geboren en groeit op als de lang verwachte, die nog nauwelijks werd verwacht. Rachel, de lievelingsvrouw van Jakob, bleef vele jaren onvruchtbaar terwijl haar zus Lea bleef baren: zes zonen en een dochter. En dan wordt toch Jozef geboren, toen Jakob reeds ‘in zijn ouderdom’ was. Zo begint Genesis 37: ‘Dit zijn de verwekkingen van Jakob’. En wie wordt daar genoemd? Jozef. Alleen zijn naam valt hier, en niet Ruben, Juda, enzovoort. Zijn naam betekent ‘hij die toevoegt’, en dat dit gebeurt vanwege de ENE wordt bevestigd door zijn uitdrukkelijk vermelde leeftijd: 17 jaar. En 17 is de getalwaarde van de godsnaam JHWH: 1-5-6-5. Opgeteld is dat 17.

[..]

Het centrale thema van het hele boek Genesis is: de wording van Israël te midden van de volkeren op aarde. In de Bijbel gaat het over het heil en geluk van de hele bewoonde wereld. En daarbinnen krijgt Israël een centrale rol toebedeeld: dit volkje van niets wordt in de figuur van Abraham uit de volkeren weggeroepen om een andere weg te gaan dan de gangbare wegen van de volkeren, waarin de wet van de sterkste de dienst uitmaakt. In Israël zouden nooit concurrentie en verdrukking centraal mogen staan, maar wel broederschap. In dit deel van Genesis staat juist deze moeizame weg naar de broederschap centraal. In Numeri 23,9 horen we de snertprofeet Bileam over Israël zeggen: ‘een volk, eenzaam woont het; onder de volken der aarde rekent het zich niet’. En Martin Buber verduidelijkt: een openbaring overkoepelt deze hele geschiedenis van apart zetten en afgescheiden worden, geeft ze hun zin en betekenis en wijst het doel van dit alles. Want het doel van al die afscheidingen is laten zien hoe uit een veelheid van stammen werkelijke eenheid kan groeien Als voorbeeld voor de toekomstige verbondenheid van alle volken. Aan Israëls worsteling om eenheid, aan Israëls vallen en opstaan maakt God zijn oorspronkelijke plan met de hele mensheid zichtbaar. En over dit doel spreken de profeten.

[..]

Dat Jozef in de put terechtkomt is hier veel meer dan het resultaat van een psychologisch drama dat zich onder jaloerse broers afspeelt. Want in heel dit verhaal horen we geen woord over hoe Jozef zelf zich hierbij gevoeld moet hebben. We horen Jozef zelf nauwelijks iets zeggen. Van zodra het verhaal goed op gang komt, horen we Jozef maar twee dingen zeggen. Als in vers 13 Jakob – hier wordt Jakob Israël genoemd; zie het verhaal aan de Jabbok (Gn 32,29) – Jozef naar zijn broeders in Sichem stuurt, antwoordt hij: ‘Hier ben ik!’. In de Hebreeuwse tekst staat er hinneni, het antwoord bij uitstek van profeten wanneer ze worden geroepen. En in vers 16 antwoordt hij op de vraag van iemand wat hij daar loopt te doen: ‘Ik ben op zoek naar mijn broeders’. Deze twee woorden bepalen al de dagen van Jozef: hier ben ik en ik ben op zoek naar mijn broeders: ik zal er zijn om de broers te zoeken.

En daar heeft hij alles voor over. Hij moet daarvoor eerst afdalen in een doodsput, want er staat geen leven gevend water in; en daarna moet hij afdalen naar het doodsland Egypte, wanneer hij door al zijn broeders als slaaf verkocht wordt. En daar in Egypte zal hij opnieuw moeten afdalen in de gevangenis omdat hij trouw wil blijven aan de weg van de Tora. Deze putervaringen zijn doodservaringen waar geroepenen – Israël als volk bijvoorbeeld of Jezus Messias aan het kruis – doorheen moeten om de weg van het leven in broederschap voor te bereiden.

Dit nummer van Ezra – Bijbels tijdschrift is nog steeds verkrijgbaar. Losse nummers zijn bestelbaar voor 7 euro, incl. verzendingskosten, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra41’.

Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.