Een diptiek van drie fundamentele relaties. De narratieve theologie van Genesis 1-3

Door Hans Debel in EZRA Bijbels tijdschrift 34: juni 2017

Geselecteerde fragmenten

In zijn encycliek Laudato Si’ verwijst paus Franciscus naar de wijsheid van de bijbelse scheppingsverhalen als één van de bouwstenen van een ecologische spiritualiteit. Terecht merkt hij daarbij op dat de eerste hoofdstukken van Genesis ‘in hun eigen symbolische en narratieve taal’ aangeven ‘dat het menselijk bestaan gebaseerd is op drie fundamentele en nauw met elkaar verbonden relaties: de relatie met God, met de naaste en met de aarde’ (vgl. Laudato Si’ 66). Dat hij vervolgens ‘de zonde’ omschrijft als de verstoring van deze harmonieuze verhoudingen, ‘niet alleen buiten ons maar ook binnen onszelf’, is zonder meer verfrissend tegen de achtergrond van de al te beperkte seksuele invulling die in het verleden vaak aan het begrip ‘erfzonde’ werd gegeven. Op de precieze aard van de verhoudingen zoals deze in Genesis 1–3 worden geschetst, gaat de encycliek echter niet dieper in – en dat is in zekere zin een gemiste kans. Een verdere verkenning van dit aspect van de eerste hoofdstukken van de Bijbel laat immers zien dat het boek Genesis ook lezers in de eenentwintigste eeuw nog steeds heel wat stof tot nadenken biedt.

[..]

Een historiserende interpretatie van Genesis 1–3 botst op het bijkomende obstakel dat deze hoofdstukken niet één maar twee scheppingsverhalen bevatten die gemeenzaam worden aangeduid als het ‘eerste’ en het ‘tweede’. Gewoonlijk worden ze afgebakend als respectievelijk Genesis 1,1–2,4a en 2,4b–3,24. Beide vallen gemakkelijk van elkaar teonderscheiden; enkel met betrekking tot vers 4 van hoofdstuk 2 bestaat onder exegeten enige discussie of het beschouwd moet worden als het besluit van het eerste scheppingsverhaal, het begin van het tweede scheppingsverhaal, een combinatie van beide, of een later toegevoegd verbindingsvers. Los daarvan wordt aan het begin van hoofdstuk 2 de voortgang van het gebeuren duidelijk onderbroken: terwijl het eerste vers stelt dat God hemel en aarde en alles waarmee zij toegerust zijn had voltooid, wordt enkele verzen verderop het beeld geschetst van een kale aarde waarop nog geen planten en gewassen groeien, en zowel de dieren als de mensen zullen opnieuw door God geschapen worden. Soms wordt deze herhaling verklaard door te stellen dat het tweede scheppingsverhaal ‘inzoomt’ op enkele gebeurtenissen die reeds in het eerste scheppingsverhaal beschreven staan, maar die redenering houdt geen rekening met de verschillende volgorde van Gods scheppingshandelingen. Terwijl in het eerste scheppingsverhaal eerst de planten worden geschapen, vervolgens de dieren en uiteindelijk de mens, mannelijk en vrouwelijk tegelijk, gaat in het tweede scheppingsverhaal de schepping van de man vooraf aan het opschieten van de planten, de schepping van de dieren en de schepping van de vrouw. Dat verschil vormt een concrete illustratie van de eigenheid van beide verhalen, die verloren dreigt te gaan wanneer zij van meet af aan in het licht van elkaar gelezen worden.

[..]

Op een geheel eigen manier brengen de twee scheppingsverhalen in Genesis 1–3 drie fundamentele dimensies van het mens-zijn ter sprake: elke mens verhoudt zich op een welbepaalde wijze tot God, tot zijn/haar medemens en tot de aarde. Telkens geeft het eerste scheppingsverhaal een vrij statische beschrijving van het ideaalbeeld waarbij de mens geroepen wordt om in harmonie te leven met God, medemens en aarde, terwijl het tweede scheppingsverhaal met zijn dynamische plot een realistisch beeld schetst van hoe elk van de drie verhoudingen vertroebeld geraakt wanneer de mens zich op zichzelf terugplooit.

Dit nummer van Ezra – Bijbels tijdschrift is nog steeds verkrijgbaar. Losse nummers zijn bestelbaar voor 6 euro, incl. verzendingskosten, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra34’.

Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.