Getallensymboliek in het Johannesevangelie

Door Paul Kevers in EZRA Bijbels tijdschrift 34: juni 2017

Geselecteerde fragmenten

In het begin van het evangelie staat een kort verhaal over de eerste leerlingen die bij Jezus komen (Joh 1,35-39). Op het eerste gezicht lijkt het een prozaïsche, alledaagse vertelling. Johannes de Doper stuurt twee van zijn leerlingen naar Jezus. Jezus ziet dat ze hem volgen en vraagt wat ze zoeken. Niet goed wetend wat te antwoorden, vragen ze hem waar hij verblijf houdt (‘waar logeert u?’ vertaalt de NBV). ‘Kom maar mee, dan zul je het zien’, zegt Jezus, en ze volgen hem en zien waar hij verblijft (‘ze zagen waar hij onderdak had gevonden’, NBV). Ze verbleven die dag bij hem. Het was ongeveer het tiende uur. (De NBV keert de volgorde van die twee zinnen om: ‘het was ongeveer twee uur voor zonsondergang en ze bleven die dag bij hem’.)

[..]

In dit licht moeten we ons afvragen of ook de vermelding van ‘het tiende uur’ niet méér is dan een loutere tijdsaanduiding, een historische herinnering of – zoals de NBV suggereert – een verklaring waarom de leerlingen die dag bij Jezus bleven, ‘het was immers al laat’. De twee leerlingen zijn op aanwijzing van hun leermeester Johannes de Doper op zoek gegaan naar Jezus. Zij hebben de Messias ‘gevonden’ en hebben ‘gezien’ waar hij ‘verblijft’. Zij ‘blijven’ bij Jezus, en op dat moment vermeldt de evangelist het ‘tiende uur’, waarbij het getal tien een vervulling symboliseert: de twee leerlingen hebben het doel van hun zoektocht bereikt, hun verbondenheid met Jezus is begonnen. Als men dit ‘tiende uur’ vertaalt met ‘vier uur in de namiddag’ of ‘twee uur voor zonsondergang’, dan gaat die symboliek verloren.

[..]

Het zou ons te ver voeren om alle getallen in het Johannesevangelie te bespreken. Sommige getallen heeft Johannes overgenomen uit de synoptische traditie en zijn niet typisch voor zijn evangelie. Zo bijvoorbeeld de tweehonderd denarie, vijf broden en twee vissen, vijfduizend mannen en twaalf korven met brokken in het verhaal over het broodteken (Joh 6,7-13, vgl. Mc 6,37-44 en parallelteksten). We beperken ons tot nog twee opmerkelijke getallen, in het tweede en in het laatste hoofdstuk van het Johannesevangelie.

In hoofdstuk twee volgt na het Kanaverhaal het verhaal over de tempelreiniging, met daarin de volgende opwerping: ‘Zesenveertig jaar heeft de bouw van deze tempel geduurd, en u wilt hem in drie dagen weer opbouwen?’ (Joh 2,20). Ofschoon het getal 46 historisch kan kloppen (volgens Flavius Josephus startten de bouwwerkzaamheden in het 18 de regeringsjaar van Herodes de Grote, d.i. 20 of 19 v.Chr.), wordt het soms ook symbolisch verklaard door gematria: een joods en ook Grieks gebruik om woorden in getallen om te zetten. Elke letter van het Hebreeuwse en het Griekse alfabet heeft immers ook een letterwaarde (a = 1, b = 2, enz.) en aldus kunnen getallen een bepaalde codewaarde hebben. Augustinus bijvoorbeeld meende dat het getal 46 verwees naar de letterwaarde van Adam (a = 1, d = 4, m = 40). Hij besloot daaruit dat met de tempel bedoeld werd (de tweede) Adam, namelijk Christus. Jezus sprak immers over ‘de tempel van zijn lichaam’ (Joh 2,21).

Dit nummer van Ezra – Bijbels tijdschrift is nog steeds verkrijgbaar. Losse nummers zijn bestelbaar voor 6 euro, incl. verzendingskosten, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra34’.

Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.