Lichtmis in het licht van de Bijbel

Door Luc Dequeker in EZRA Bijbels tijdschrift 36: december 2017

Geselecteerde fragmenten

Op 2 februari wordt ‘Maria-Lichtmis’ gevierd. Het is een feestdag waarop in de liturgie traditioneel kaarsen worden gewijd en een kaarsenprocessie wordt gehouden. In de Vlaamse folklore zijn er met die dag een aantal volksgebruiken verbonden, waaronder vooral het ‘pannenkoeken bakken’ het meest bekend is: ‘Geen vrouwtje zo arm, of ze maakt met Lichtmis haar pannetje warm’. Een dag van warmte en licht wanneer mensen beginnen te verlangen naar het einde van de winter… In de vroegere katholieke liturgie heette dit feest de Purificatio of ‘zuivering’ van Maria. In de hedendaagse liturgie werd het de ‘Opdracht van Jezus in de tempel’ en wordt het beschouwd als een feest van de Heer.

[..]

Het feest van Lichtmis valt 40 dagen na Kerstmis. Volgens de Wet van Mozes (Lv 15,19-30) bleef een moeder na de geboorte van haar kind ‘onrein’ gedurende een periode van 40 dagen voor een zoon, 80 voor een dochter. ‘Onrein’ betekent hier echter niet ‘onzuiver’ of ‘zondig’, integendeel. De moeder leeft volgens bijbelse normen gedurende een bepaalde periode nadat ze heeft gebaard afgezonderd van de dagdagelijkse buitenwereld omdat zij bij het ter wereld brengen van haar kind deelgenomen heeft aan Gods scheppingswerk. Zij bevindt zich in een sacrale, numineuze sfeer, respectvol afgescheiden van het profane. Met een oude term uit de godsdienstfenomenologie: zij is voor de buitenwereld taboe (letterlijk ‘heilig’). Zij deelt in het mysterium tremendum et fascinans (het huiveringwekkende en tegelijk fascinerende mysterie) van de religie. Wel is zij in die periode cultisch onrein, dit wil zeggen dat zij ook als gelovige jodin niet op de binnenhof van de tempel aanwezig mag zijn bij de rituele offers van de priesters. Hier overheerst het mysterium tremendum, terwijl in het taboe – althans in wezen – respect voor het mysterium fascinans aan de orde is. Na de opgelegde ‘tussentijd’ wordt de dubbele ban doorbroken met een eenvoudige, persoonlijke offergave voor de eredienst. Gaat het over een eerstgeboren zoon dan is er volgens de Wet van Mozes meer vereist. Het zoontje dat als eersteling de moederschoot heeft geopend behoort immers rechtstreeks toe aan God en moet door een offerritus worden vrijgekocht (Ex 13,13-15).

[..]

Daarbij dient bovendien onderstreept te worden dat het verhaal in Lucas 2,22-40 in eerste instantie de nadruk legt op de erkenning van Jezus als het ‘Licht’ voor de volkeren en minder op Maria. In de oude Oosterse christelijke liturgie ging de aandacht dan ook terecht naar het ‘Licht’ en minder naar de ‘zuivering’. Zo is het thans ook opnieuw in de rooms-katholieke liturgie sinds Vaticanum II. Het is een feest van de Heer, de Messias die de wereld binnentreedt.

Dit nummer van Ezra – Bijbels tijdschrift is nog steeds verkrijgbaar. Losse nummers zijn bestelbaar voor 6 euro, incl. verzendingskosten, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra36’.

Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.