Zegen, land en nageslacht. De rode draden van de Abrahamcyclus (Gn 11,27–25,11)

Door Hans Debel in EZRA Bijbels tijdschrift 39: september 2018

Geselecteerde fragmenten

Abraham is één van de meest veelzijdige bijbelse personages. Geregeld wordt hij omschreven als de (stam)vader van Gods uitverkoren volk, vooral in het Nieuwe Testament, terwijl hij ook geldt als ‘vriend’ van God (vgl. Js 41,8; Da 3,35; Jak 2,23). Zowel het verbond dat God met hem is aangegaan als zijn vertrouwen op God hebben in de latere traditie een paradigmatisch karakter gekregen, ook al is niets menselijks hem vreemd. Tegelijk is hij als ‘vader van de gelovigen’ uitgegroeid tot een verbindingsfiguur tussen joden, christenen en moslims. Zijn trektocht staat als het ware model voor de weg van al wie gelooft in de ‘God van Abraham, Isaak en Jakob’. In dit opzicht verbaast het niet dat van de veertien lezingen uit Genesis die in het lectionarium voor zon- en feestdagen zijn opgenomen, er acht afkomstig zijn uit de zogeheten ‘Abrahamcyclus’ (Gn 11,27–25,11). Wie deze cyclus in zijn geheel doorleest, stelt echter al gauw vast dat hij grotendeels uit op zichzelf staande verhalen is opgebouwd. Tegelijk tekenen zich onder de vorm van de drievoudige belofte van overvloedige zegen, een eigen land en een talrijk nageslacht wel degelijk enkele gemeenschappelijke thema’s af die de cyclus een zekere samenhang geven.

[..]

In het licht van al deze vaststellingen dringt zich de conclusie op dat de verhalen die over Abraham worden verteld in Genesis, niet hebben plaatsgevonden zoals ze beschreven staan. Veeleer is Abraham uitgegroeid tot een verdichtingsfiguur voor de historische ervaringen van een volk dat Abraham als zijn stamvader is gaan beschouwen. Over een periode van meerdere eeuwen heen hebben schrijvers met uiteenlopende achtergronden hun geloof in God verwoord door het terug te projecteren op Abraham. Het feit dat deze teksten deel zijn gaan uitmaken van een canon van als geïnspireerd beschouwde geschriften, bewijst dat ook lezers hun geloof in deze teksten hebben herkend. In die zin zijn deze teksten wel degelijk historisch verankerd – zij het in de historische ervaringen van de eigenlijke auteurs van de Abrahamcyclus, en niet die van Abraham zelf. Op de vraag of er ooit een historische figuur met de naam Abraham heeft bestaan, moet de wetenschappelijke exegese het antwoord schuldig blijven. In principe valt het niet uit te sluiten dat alle verhalen over Abraham teruggaan op een man die ooit werkelijk heeft geleefd, maar dat valt op geen enkele manier te bewijzen.

[..]

Dit alles brengt ons bij nog een ander, wezenlijk aspect van de Abrahamcyclus. Vergeleken met de grootse beloften die God aan Abraham doet, valt de feitelijke realisatie van die beloften tijdens het leven van Abraham vrij schamel uit. Abraham is op weg getrokken in vertrouwen op de stem die hem riep en heeft gaandeweg, ondanks zijn twijfels, geleerd wat het precies betekent op God te vertrouwen. Zelfs aan het einde van zijn leven kan hij er echter slechts op vertrouwen dat God woord zal houden en de beloften van een land en een nageslacht tot hun verdere vervulling zal brengen. Wederzijds vertrouwen – en soms ook het gebrek daaraan – blijkt, net als in een relatie tussen mensen, de essentie uit te maken van de relatie tussen JHWH en Abraham.

Dit nummer van Ezra – Bijbels tijdschrift is nog steeds verkrijgbaar. Losse nummers zijn bestelbaar voor 7 euro, incl. verzendingskosten, door overschrijving op rekeningnummer BE98 1237 7805 2493 ter attentie van de Vlaamse Bijbelstichting, met vermelding van ‘Ezra39’.

Leden van de Vlaamse Bijbelstichting krijgen het recentste nummer van EZRA om de drie maanden gratis opgestuurd.
→ Ontdek alle voordelen van het VBS lidmaatschap.